Πρώτη φορά τα παιδιά σκληρά στη μνήμη, σκληρά σε μας

Η Ρένα Χατζηδάκη, που σήμερα δεν ζει, έγραφε, κρατούμενη στην ασφάλεια της Μπουμπουλίνας, την «Κατάσταση Πολιορκίας». Έχοντας ενηλικιωθεί σε μέρες και νύχτες οδύνης «μέσα σε τούτο το αμείλικτο διαστημόπλοιο», συνομιλούσε, σχεδόν παιδί και η ίδια, με τα παιδιά.

«Όμως, θαρρώ, οι μόνοι που ίσως καταλάβουν θάναι τα παιδιά,

πλούσια απʼ την κληρονομιά μας

πρώτη φορά τα παιδιά

σκληρά στη μνήμη, σκληρά σε μας,

θα διαβάσουν ίσως έγκαιρα τ αδέξια μηνύματα των προτελευταίων ναυαγών,

διορθώνοντας τα λάθη, σβήνοντας τα ψέματα»

Η Ρένα, αν ζούσε, θα μπορούσε να είχε διασταυρωθεί με τον Αλέξανδρο, αν είχε προλάβει να ζήσει. Η ιστορία μπορεί να θριαμβεύει όταν ποτάμια ανθρώπων εκτρέπουν την πορεία της και μεγάλες συλλογικές ιδέες εγχαράσσονται στο σώμα της, αλλά τα πρόσωπα είναι αυτά που της δίνουν μορφή, την προσγειώνουν και την απογειώνουν στον πραγματικό κόσμο.

Η εξέγερση των μαθητών και των μαθητριών γεννήθηκε μέσα στην καρδιά τους, εκεί που τα αδρανή και αθέατα υλικά της φιλίας και της ηλικιακής συγγένειας κρατούσαν άμυνα και πολιορκούσαν το «κοίταζε τη δουλειά σου» με την αγωνία τους.

Η εξέγερση μπορεί να ήταν πάντα πιθανή αλλά τα παιδιά πήραν τους δρόμους όταν ο ειδικός φρουρός δολοφόνησε εν ψυχρώ τον δικό τους Αλέξανδρο. Ό,τι τελικά ξεχειλίζει το ποτήρι δεν είναι τυχαίο. Συμπυκνώνει κάτι βαθύ και πραγματικό, εδώ την κυοφορούμενη ήδη αλληλεγγύη μεταξύ των νέων, που έγινε φλόγα, νοηματοδότησε το μαθητικό και νεανικό κίνημα και αντιπαρατέθηκε με την ηθική ενός βάναυσου κράτους και μιας κοινωνίας χωρίς ισχυρά «εμείς» και συλλογικές ταυτότητες.

Το μεγαλείο της νεότητας είναι η φαντασία, η γενναιότητα των αισθημάτων, η ένταση των προσωπικών και κοινωνικών δονήσεων - «μες στο κενό θησαύριζα».

Η σφαίρα αντήχησε βαθιά στη νεανική συνείδηση, μια σφαίρα δεν είναι παιχνίδι, έστω σκληρό, είναι ο θάνατος του Gregory, είναι ο οριστικός αποχωρισμός. Μπορεί να δολοφονείται ένα παιδί; Χιλιάδες αδικημένα παιδιά, φευγαλέες σκιές της λανθάνουσας συλλογικής μνήμης, πίσω από το πρόσωπο του Αλέξη το κάνουν μοναδικό.

Το γυαλί του κόσμου, στον οποίο μέχρι τότε ισορροπούσαν ασταθώς οι έφηβοι, ράγισε και θρυμματίστηκε. Η σφαίρα αποκάλυψε ταυτόχρονα τη βία του κράτους, την πολιτική υποκρισία, τους ατελείωτους θύλακες παρακμής και διαφθοράς: ύλη παντού, αγάπη πουθενά - αλήθεια πουθενά, λένε οι φίλοι του Αλέξανδρου στην ανοιχτή επιστολή τους. Σε μια μόνο στιγμή, τα παιδιά είδαν καθαρά την κοινωνία των ενηλίκων, διανύοντας την οδό της οδύνης και της οργής. Όμως, σʼ αυτό τον σπαραγμό δημιουργήθηκε, επίσης με αστραπιαία ταχύτητα, όσο διαρκεί η μετάβαση από τη ζωή στον θάνατο, μια κοινότητα - η κοινότητα των μαθητών, το «εμείς» των συμμαθητών, των συμμαθητριών και των φίλων. Τα σχολεία, οι τάξεις, οι παρέες, έγιναν μικρές κοινότητες και πήραν το δίκιο στα χέρια τους. Δικαιοσύνη! άλλη μια συγκλονιστική ιδέα, που σήμερα κουρελιάζεται.

Το χρέος απέναντι στον νεκρό συμμαθητή είναι βαρύ χρέος, μπορεί να σφραγίσει μια ολόκληρη ζωή. Η εξέγερση, για να θυμηθούμε τον Βάλτερ Μπένζαμιν, με τη μορφή του μίσους και της θυσίας, δεν είναι προβολή σ ένα αόριστο μέλλον, είναι δημιούργημα του παροντικού χρόνου που ενσωματώνει ότι έχει χαθεί στο παρελθόν.

Οι νέοι του κέντρου, των βορείων, των νοτίων, των ανατολικών και των δυτικών προαστίων μπορεί να έχουν πολλούς και διαφορετικούς λόγους να εξεγείρονται, σίγουρα, όμως, βρίσκονται στην ίδια αφετηρία καθολικής άρνησης ενός κόσμου ο οποίος έχει καταρρεύσει αξιακά στα μάτια τους. Πολύ περισσότερο που βλέπουν, επίσης, καθαρά, μέσα από τα δάκρυα του αποχαιρετισμού και των δακρυγόνων, την κοινωνική μοναξιά τους όπως εκφράστηκε στην επιστολή των φίλων του Αλέξανδρου.

«Πού είναι οι γονείς; Πού είναι οι καλλιτέχνες; Γιατί δεν βγαίνουν έξω να μας προστατέψουν; Μας σκοτώνουν! Βοηθήστε μας. Τα παιδιά»

Ίσως, όπως θα έγραφε η Ρένα Χατζηδάκη,

«διορθώνοντας τα λάθη, σβήνοντας τα ψέματα,

ονοματίζοντας σωστά, χωρίς ρομαντισμούς, τα παιδιά,

χωρίς αναγραμματισμούς ηλικίας,

σημαδεμένα από την αστραπή τη γνώση της μοναξιάς της

δύναμης

που σε μας άργησε τόσο πολύ να’ρθεί»

τα παιδιά θα μπορέσουν ν’ αλλάξουν τον κόσμο.

* Η Ελένη Πορτάλιου είναι πανεπιστημιακός και δημοτική σύμβουλος δήμου Αθηναίων με την Ανοιχτή Πόλη.

Δημοσιεύθηκε στην ΑΥΓΗ της 28/12/2008